Teza, jakoby partie rządzące w krajach byłego bloku wschodniego były partiami lewicowymi, jest w takim samym stopniu prawdziwa jak wszystkie tezy polityczne głoszone oficjalnie w tych krajach. Partie te były bowiem tak lewicowe, jak demokracja socjalistyczna była demokratyczna. Stalin rozumiał to doskonale i dążył do wymordowania wszystkich działaczy lewicowych na rządzonym przez siebie terytorium, co jednak wyraźnie go nie satysfakcjonowało, bowiem uważał również za niezbędne mordowanie i tych, którzy działali poza terenem jego władztwa w tym celu albo ściągał ich do siebie, albo, kiedy to nie było możliwe, gotów był nawet do gestów tak spektakularnych jak rozłupywanie siekierką głowy Trockiego w dalekim Meksyku.

Później znacznie mniej mordowano, było jednak oczywiste, że o ile władcy krajów naszego bloku bywali skłonni do rokowań czy nawet współpracy z działaczami i instytucjami prawicowymi, jak np. Bolesław Piasecki i jego z ONR-u wywiedziony PAX, to wszelkie przejawy lewicowości starali się tępić w zarodku – nie przypadkiem przecież za tak groźną dla siebie uważali wszelką działalność o charakterze związkowym, bowiem związki zawodowe, tworzone dla ochrony interesów pracowniczych, były dla komunistycznej elity szczególnie niebezpieczne.

Do samego końca komuniści hołdowali jednoznacznie antylewicowym założeniom: pragnęli budować silne państwo, oparte na zasadach „ładu i porządku”, o których tak lubił wspominać generał Jaruzelski, i wyzbyte wszelkich instytucji o charakterze samorządowym czy przedstawicielskim; końcowe lata komunizmu w Polsce związane są z osobą Jerzego Urbana, który miał za zadanie publicznie manifestować pogardę, jaką komunistyczne władze żywiły wobec mas pracujących.
Tych mas bali się zawsze jak diabeł święconej wody i nic też dziwnego, że na odchodnym to im właśnie wycięli najzłośliwszy numer bezczelnie kradnąc pojęcie lewicy; rozwiązująca się PZPR miała równie dobre prawo nazwać się sodalicją mariańską jak socjaldemokracją – i jeżeli wybrała wyjście drugie, to w nadziei, że w ten sposób zablokuje owym znienawidzonym masom możliwość powołania swojej reprezentacji.

Historycy ocenią to zapewne jako najbardziej perfidną, a zarazem finezyjną zagrywkę komunistów, jednak na razie mamy do czynienia z niezwykłą sytuacją, w której nikt w Polsce nie ośmiela się założyć lewicowej partii, zewsząd bowiem słychać chóralne pohukiwania komunistów i prawicowców: „Komuna to lewica! Lewica to komuna!”
Oczywiście jestem za pluralizmem – oświadcza głośno poseł Niesiołowski. – Partie lewicowe powinny wziąć udział w wyborach do parlamentu, oczywiście pod warunkiem przyznania się do zamordowania ks. Popiełuszki. Ich nieprzyznawanie się jest idiotyczną bezczelnością, bo przecież i tak wszyscy wiedzą, że księdza komuna zamordowała. A są granice bezczelności, których poseł przekraczać w życiu publicznym nie pozwoli.

Wydawałoby się, że sztuczka jest tak prosta, że się udać nie może, a przecież kiedy poseł Michnik krzyczy, że nazwie świnią każdego, kto jego nazwie lewicowcem, właśnie na tę sztuczkę się nabiera, a jego krzyk jest w ramach tej sztuczki w pełni uzasadniony; gdyby bowiem ktoś obciążył posła Michnika odpowiedzialnością za śmierć ks. Popiełuszki, nazwanie takiego kogoś „świnią” byłoby i tak szczytem franciszkańskiej łagodności.

Więc kto się odważy stworzyć w Polsce lewicę? Sytuacja jest tym bardziej skomplikowana, że w okresie przechodzenia do kapitalizmu oczywistym interesem spadkobierców PZPR-owskiej nomenklatury jest ocalenie stanu posiadania, zdobycie tytułów prawnych, które by pozwoliły zachować w tych nowych warunkach przynajmniej część dóbr zdobytych w poprzedniej epoce, co w oczywisty sposób skłaniać może na przykład w kierunku liberalizmu, ale na pewno nie ku lewicowości.

Zabawne, że taką zdolność przetrwania czy może odtwarzania się wykazała dawna koalicja PAX-owsko-PZPR-owska: przecież tylko dalszej harmonijnej współpracy obu tych przekształconych instytucji zawdzięczamy dzisiejszą niemożność zaistnienia lewicy w Polsce. Nie jest dla mnie jasne, czy ci wszyscy, którzy deklarują się jako zapiekli wrogowie komuny, a jednocześnie nazywają ją lewicą, zdają sobie sprawę z tego, co czynią. Przecież ta znienawidzona przez nich komuna istnieć będzie tak długo, jak długo będzie się ją nazywać lewicą; oto okazuje się, że w czasach, gdy się owej komunie odbiera najrozmaitsze zagrabione przez nią walory, zupełnie bezsensownie chce się jej pozostawić walor lewicowości, ukradzionej dokładnie tak samo jak wszystko inne.

Rocznice lubią się z czasem stawać kłopotliwe. 13 grudnia kłopotliwy był zawsze, i wcale nie przestał. Na początku, w ’82, tę rocznicę obchodziło się przecież co miesiąc, ale w stanie wojennym mnóstwo było jeszcze dziwniejszych rzeczy. Teraz obchodzimy ją tylko raz na rok, ale dalej same z tego kłopoty.

Co z tym stanem wojennym i pamięcią o nim zrobić? Wiktor Dłuski proponuje przebić osinowym kołkiem, przegnać upiora z pamięci, bo żadnego z pamiętania o tym pożytku. Pomysł jest pyszny, popieram go w całej rozciągłości i jestem nawet gotów własnym transportem dowieźć Dłuskiemu osinowy kołek żądanego rozmiaru, a potem sobie popatrzę, jak będzie przebijał, i co mu z tego wyjdzie. Bo myślę, że wynalazca technologii przebijania historycznych upiorów osinowymi kołkami powinien na początek dostać pokojową Nagrodę Nobla, a potem wszystkie inne – a my i tak dalej bylibysmy jego dłużnikami.

Radykałowie domagają się jakiegoś straszliwego sądu, który winnych ukaże. Też się w całej rozciągłości zgadzam. Winnych trzeba dla przykładu surowo karać. Dopóki nie będzie oczywiste, że każda wina zostanie przykładnie ukarana – nie będzie spokoju, porządku ani sprawiedliwości. Poproszę jednak o trochę szczegółów: jak będziemy odróżniać winnych od niewinnych, jaką przyjmiemy procedurę, jakie będziemy stosować kary.

Zrozumiałem, jakie to trudne, już w styczniu ’82 roku, kiedy w obozie internowania w Jaworzu Piotr Wierzbicki wytężywszy swój analityczny umysł doszedł do jasnego wniosku, że oto na naszych oczach Naród zdradził sam siebie.Wierzbicki czuł się tym osobiście urażony, a jeszcze bardziej gniewał go brak zrozumienia dla jego analizy ze strony pozostałych internowanych.

„Gazeta Wyborcza” publikuje pamiętniki człowieka wcielonego wbrew własnej woli do ROMO, który podczas wszystkich akcji pacyfikacyjnych, w których brał udział, nieustannie się modlił, żeby to wszystko dobrze się skończyło, i żeby nie wydawano mu szczególnie drastycznych rozkazów, bo rozkazy wykonywał. Jestem głęboko przekonany, że to wszystko prawda, a na dodatek autor tego pamiętnika na pewno nie był wyjątkiem. Było akurat odwrotnie: do wyjątków należeli ci, którzy te rozkazy wykonywali z ochotą.

I jeszcze więcej: nawet ci, którzy rozkazy wydawali, czynili to zapewne często bez przyjemności.

I co z tego? Czy wolno brać udział w pacyfikacji pod warunkiem, że nie znajduje się w tym przyjemności? A co z kopalnią „Wujek”? Gdyby się okazało, że ten, kto wydał tam rozkaz strzelania, znajdował w tym przyjemność, nie należy go stawiać przed sądem, ale odizolować w zakładzie psychiatrycznym. Więc może najbardziej winni są właśnie ci, którzy godzili się brać w tym wszystkim udział, chociaż wcale nie chcieli i zupełnie się nie zgadzali z tym, co zgadzali się robić?

Trudno obalić tezę, że generał Jaruzelski został do wprowadzenia stanu wojennego zmuszony przez towarzyszy radzieckich. Nie chciał, ale musiał. Wybrał mniejsze zło. Czy to znaczy, że nie ponosi odpowiedzialności? Czytałem gdzieś o radzieckiej spikerce telewizyjnej, którą podczas moskiewskiego puczu telefonicznie zawiadomiono, że ma odczytać dekrety junty. Samochód w drodze. Radziecka kobieta znalazła wyjście oczywiste: wypiła duszkiem butelkę wódki. Samochód jak przyjechał, tak i odjechał. Dekrety odczytał ktoś, kto nie miał odwagi wypić butelki wódki. Ale to jednostronna interpretacja: przecież nasza bohaterka mogła odczytać to wszystko lekko mrugając. Może byłoby lepiej?

Jeszcze inne wyjście proponuje Adam Michnik, apelując o abolicję dla winnych stanu wojennego. Też się właściwie z nim zgadzam. Wyjście godne, chrześcijańskie. A kłopot w najbardziej nieoczekiwanym miejscu: dokładnie tak samo jak najradykalniejsi radykałowie z radykalnego skrzydła KPN-u i ZChN-u Michnik nie precyzuje, o kogo mu właściwie chodzi, i jak to ma konkretnie być – rozumiem, że chciałby objąć swoją abolicją członków WRON.
Rozumiem. A co z tymi, którzy strzelali, palcami naciskali język spustowy? Co z mordercami ks. Popiełuszki? Bez stanu wojennego przecież by do zamordowania Księdza Jerzego nie doszło?

Właśnie skazano zabójcę Bogdana Włosika, kapitana SB. Gdzie jest granica dla tej postulowanej abolicji? Od kapitana wzwyż? A może od majora? Albo od generała dywizji, a generałom brygady darujemy? Też nonsens. A nie sposób wybaczyć wszystkim, powiedzieć: można wyprowadzić na ulice czołgi, rozbijać łomami drzwi, wyciągać nocą z domów tysiące ludzi i zamykać ich po więzieniach – i nie ma za to żadnej kary.
Adam Michnik boi się polowania na czarownice i ma oczywiście zupełną rację. Takie polowanie to potworność i szkoda czasu, żeby o tym dyskutować. Ale to nie jest niestety koniec tej dyskusji, bo wina nie może pozostać nie ukarana – i o tym też dyskutować nie sposób.

Widziałem, jak Borys Jelcyn ocierał łzy, mówiąc w polskiej telewizji o Katyniu. Zobaczyć Neapol i umrzeć.
Różne rzeczy spodziewałem się w życiu zobaczyć, ale przecież nie przypuszczałem, że zobaczę władcę Rosji, plączącego nad pomordowanymi polskimi oficerami. (…)
„Są w ojczyźnie rachunki krzywd, obca dłoń ich też nie przekreśli” – mówił poeta, na którego wierszach wychowało się chcąc nie chcąc moje pokolenie.

Pisząc te słowa, miał na myśli co innego, ale przecież tymi właśnie słowami myślę, patrząc na łzy Jelcyna – w Polsce nikt za nic nie przeprosił, nikt publicznie nie płakał, niechby nawet wymuszonymi, fałszywymi łzami – nasi towarzysze mają się świetnie i nie poczuwają się do żadnej odpowiedzialności, żaden nie zapłacze nad górnikami z „Wujka” ani nad księdzem Popiełuszką. Są rachunki krzywd. Płacz Jelcyna ich nie przekreśli. On je raczej – jakby powiedział poeta Norwid – uwydatni.

23 października 1992

O teczkach, podobnie jak o wszystkim w tym kraju, postanowił Okrągły Stół i jego córka Magdalenka.

I rzekł Okrągły do Antoniego: Do wszystkich teczek możesz zaglądać, ale do tych, co ty wiesz, a ja rozumiem – ani mi się waż, są tam bowiem wiadomości dobrego i złego, i którego dnia w nie zajrzysz, fotel ministerialny utracisz i śmiercią polityczną umrzesz. Potem, jak powszechnie wiadomo, stworzył Okrągły wszelkie zwierzęta, składające się na polskie zoo.

A Korwin-Muszka chytrszy był nad inne zwierzęta polityczno-parlamentarne i rzekł do Antoniego: Czemu nie miałbyś zajrzeć do każdej teczki? Któremu odpowiedział Antoni: Do teczek zaglądamy, ale do tych, które są w środku archiwum MSW, zaglądać nam nie wolno, abyśmy się snadź nie wykopyrtnęli, bo tak nam Okrągły nakazuje. I rzekł Korwin-Muszka do Antoniego: Żadną miarą się nie wykopyrtniecie. Bo wie Okrągły, że któregokolwiek dnia teczki otworzycie, otworzą się i oczy wasze, i będziecie jako Okrągły, wiedząc dobre i złe.

Ujrzał tedy Antoni, że dobre były teczki ku otwieraniu i do oglądania rozkoszne, tedy oglądał je, a Tywonkowi dawał. I otworzyły się oczy Antoniego, i poznał, co nie trzeba, w całej bezwstydnej nagości. I poznawszy począł zszywać listki figowe, aby co bardziej nieprzystojną bezwstydność zasłonić.

I posłyszał Antoni głos Adama przechadzającego się po zoo na wiatrku ze wschodu: Przeczżeś to uczynił, kiedy ci Okrągły zakazał? A i Korwin-Muszka usłyszał głos, a był to głos Prezesa: Iżeś to uczynił, przeklętyś między zoologiem i położę między tobą a nim tego lojala, któregoś po 13 grudnia podpisał. Po ziemi się czołgać będziesz, a procentowego progu normalnej ordynacji nie przekroczysz.

Odrzekł atoli Antoni, któren był mąż sprawiedliwy i doskonały w rodzajach swoich: Napełniona jest Rzeczpospolita nieprawością i widzę ją skażoną, przeto wytracę nieprawości one, korab uczynię, a zabiorę nań wszystkiego po parze, wyjąwszy oczywiście PZPR i stronnictwa sojusznicze wraz z młodzieżowymi przybudówkami jakoż i mi wszelkimi.

Aliści rejwach się podniósł ogromny i cały nim zoolog ogamion, czasy dziś bowiem zgoła nie biblijne i każdy bydlak może się powoływać na prawa zwierzaka i obywatela, co jest zupełnie logiczne, bo w czasach, kiedy Nilowi-Fieldorfowi strzelali w tył głowy albo ks. Popiełuszce przywiązywali kamulki do nóg, żadne prawa człowieka tutaj nie obowiązywały, w szczególności wobec przeciwników jedynie słusznego ustroju, dzisiaj zaś obowiązują, przeto zabójców ks. Jerzego trzeba powypuszczać na wolność, a do gen. Jaruzelskiego ustawić w kolejce po autograf, wyrażając mu wdzięczność, że nie zastrzelił Macierewicza, bo przecież mógł zastrzelić, a wtedy w/w Macierewicz nie byłby żadnym ministrem, a już w szczególności spraw wewnętrznych.

Zasługi W. Jaruzelskiego są przeto nieogarnione i taki Macierewicz w gruncie rzeczy i tak nigdy się generałowi nie wypłaci, a odmawianie mu miejsca w narodowej arce jest w tych ciężkich czasach po prostu świadectwem małości ducha. Co więcej, Macierewicz okazuje się przy tym niedoukiem, nie znającym choćby twierdzenia Gödla tyczącego niezupełności: oto bowiem żadna weryfikacja nie jest możliwa, skoro nie ma sposobu zweryfikowania weryfikatorów, o czym doskonale wiedzieli starożytni Rzymianie, którzy dali owemu przekonaniu wyraz w dramatycznym pytaniu quis custodiet ipsos custodes, co zresztą w gruncie rzeczy sprowadza się do Archimedesa i dostrzeżonego przezeń braku dostatecznie stałego punktu, na którym można by się oprzeć zaczynając jakiekolwiek weryfikacje.

„U nas adin czestnoj czeławiek, a i tot swinia” – krzyczą przeciwnicy otwierania teczek przedstawiając się niewątpliwie w gorszym świetle, niżby należało, bo przecież jako żywo nie wszyscy donosili. To był tylko ideał, mrzonka i czysty woluntaryzm, który zresztą stał się przyczyną nieprzyjemnego upadku najbardziej naukowego z ustrojów.

Chłopaki się rzeczywiście starali przerobić wszystkich na donosicieli, ale właśnie to się nie udało, rodzi się więc pytanie: w imię czego mielibyśmy żyć w przekonaniu, że wszyscy byliśmy ubekami?

5 czerwca 1992

Zarówno wyrok, jak i cały przebieg procesu toruńskiego najlepiej można podsumować historycznym już zdaniem Jacka Kuronia, wypowiedzianym przez niego w nocy 13 grudnia 1981 do milicjantów, którzy przyszli go aresztować:”I tak wam nic z tego nie wyjdzie, cofniecie się wpół drogi”.

Jest to szokujący paradoks, bo nie po to wyprowadza się zazwyczaj czołgi na ulice, aby uprawiać polityczny hamletyzm, a przecież to właśnie czyni generał Jaruzelski.

Zamordowanie ks. Popiełuszki, jego pogrzeb, śledztwo w sprawie zabójstwa, a na koniec proces były zdarzeniami, które powinny szefa rządu zmusić do samookreślenia. do nowego ułożenia stosunków z rożnymi krajowymi siłami politycznymi. W tej sytuacji Jaruzelski dokonał trudnej sztuki: zdołał skonfliktować się ze wszystkimi — zantagonizował hierarchię kościelna, którą przebieg procesu i sposób jego relacjonowania przez polskie środki masowego przekazu zmusił do zajęcia stanowiska znacznie ostrzejszego niż to, które by z własnej woli chciała zajmować, poderżnął gałąź, na której siedzi, odbierając policji politycznej poczucie bezkarności i pouczając ją, że za słuchanie rozkazów przełożonych można dostać 25 lat więzienia, a przy tym wszystkim bynajmniej nie usatysfakcjonował społeczeństwa, realizując klasyczną zasadę komunistycznej ekonomiki - zaangażować maksymalne środki dla osiągnięcia minimalnych efektów.

Jest następnym przerażającym paradoksem, że zachowanie władz w sprawie zabójstwa ks. Popiełuszki w swoisty sposób było przyznaniem politycznych racji kapitanowi Piotrowskiemu, którego pełnomocnik rodziny księdza, mec. Jan Olszewski, określił mianem samozwańczego szeryfa. Ten oficer, przy całej potworności swojej zbrodni, przez cały czas zachowywał się jak mężczyzna, który w imię jakichś - choćby najgorszych — racji działał i nie zamierza się ich wypierać ani prosić o litość Piotrowski powiedział, że postanowił porwać i zamordować ks. Popiełuszkę nie mogąc dłużej znosić niezdecydowania władz cofających się ciągle przed wyciąganiem konsekwencji z prowadzonej polityki, władz, które ciągłe powtarzając A i nie mogąc zdobyć się na powiedzenie B, wyglądają równie żałośnie jak oskarżony Chmielewski.

Jeżeli działania kpt. Piotrowskiego miały być sygnałem tak czy inaczej planowanego puczu, wstępem do próby przejęcia formalnej czy faktycznej władzy przez twardogłowych, czyli przedstawicieli nomenklatury uważających, że generał Jaruzelski nie dość skutecznie i konsekwentnie realizuje jej interesy, to proces toruński wykazał, że kpt. Piotrowski i jego mocodawcy mieli rację: nikt już dziś w Polsce nie może liczyć, że generał Jaruzelski po męsku rozwiąże kiedykolwiek jakikolwiek spośród stojących przed nim problemów A tego się przecież towarzysze po nim spodziewali.

Kapitan Piotrowski powiedział w swoim ostatnim słowie, że jest gotów na wszystko, że chętnie odda swoje młode życie dla idei, byleby tylko mógł widzieć sens swojej ofiary, wspomina, że przed kilku laty ze szpitalnej sali reanimacyjnej ledwie mogąc utrzymać ołówek w ręku napisał do zony kartkę, w której prosił, by wychowała dzieci na dobrych Polaków—komunistów.

Cytuje słowa Józefa Wybickiego, twórcy polskiego hymnu narodowego, i sala zastyga w podziwie, grozie i oczekiwaniu, czy spod grożącej mu szubienicy rzuci w twarz swoim sędziom słowa: ’’Jeszcze Polska nie zginęła”, do czego wprawdzie nie dochodzi, ale bardzo jest niedaleko. Spod tej szubienicy, której sąd mu ostatecznie oszczędził, kieruje swoje przesłanie do towarzyszy broni, kreując się na męczennika ich spraw, na ubeckiego świętego, i reaguje oburzeniem, kiedy prokurator nieprzychylnie te jego enuncjacje komentuje. Kapitan uważa, że kiedy zegną się z towarzyszami, kiedy mówi do nich o swoich uczuciach — nikomu nie wolno wtrącać się w tę intymność.

Kapitan najwyraźniej chce z tej sali sądowej, jak chyba zresztą każdy stojący przed sądem więzień polityczny, przekazać swoje przesłanie następcom — bo przecież kapitan postrzega sam siebie właśnie jako więźnia politycznego, a nie jako mordercę, ale czy ma komu przekazać to przesłanie? Czy te dzieci, które kapitanowa ma wychować na komunistów, znajdą sobie miejsce w świecie sflaczałego komunizmu generała Jaruzelskiego, podtrzymywanego już tylko przez gorset munduru?

Jeśli myśleć o rezultacie tego procesu, to był on wielką przegraną kapitana, chociaż udało mu się ujść z życiem, porażka jego polega na tym, że naśladowców będzie miał nie on, ale ksiądz Jerzy, który życie utracił i wygrał po polsku: przez śmierć życiodajną dla innych.
podpisane: Zbigniew Rożnowski

Nie było chyba jeszcze w Polsce człowieka, którego by tyle milionów ludzi słuchało z równą uwagą, zawisając mu spojrzeniem na wargach jak to się dawniej mówiło.
I on był chyba tego świadom, chyba wiedział, że mówi do nas wszystkich.

A teraz właściwie nie wiemy, co mówił i nawet jeśli ktoś puści to sobie jeszcze raz z magnetofonu – też właściwie nic nie wie. Bo oto słyszeliśmy człowieka, który deklarował gotowość oddania swojego młodego życia za Polską nierozdzieraną konfliktami, który kiedyś, in articulo mortis, słabnącą dłonią napisał na kartce swoją ostatnią wolę: aby jego dzieci wychować na dobrych Polaków-komunistów, człowieka, który w obliczu szubienicy wspomni jedno tylko nazwisko z naszej historii – nazwisko Józefa Wybickiego!

Do kogo mówiłeś, kapitanie? Nie do mnie przecież, chociaż słuchałem cię z uwagą, jaka należy się człowiekowi, któremu stryczek wisi nad głową. Mówiłeś przecież z żarliwością, z jaką nie można chyba mówić w pustkę. Nie rozumiem. Kiedy ty, krew z krwi i kość z kości ubectwa chcesz, aby twoje dzieci wychować na dobrych Polaków-komunistów – co masz właściwie na myśli, ty, na którego rękach jest krew, ty, syn człowieka, który był wysokim funkcjonariuszem UB w czasach, kiedy krew lała się codziennie, czego ty chcesz dla tych swoich dzieci.

Czy to wszystko widzieliśmy naprawdę, słyszeli na własne uszy? Czy to w ogóle możliwe? Czy ubecy od Łaby po Władywostok będą chodzić ze znaczkiem przedstawiającym kapitana i ustawiać jego zdjęcie tam, gdzie my ustawiamy zdjęcia drogich nam ludzi? Czy to jest jeszcze możliwe? Co ty właściwie zrobiłeś, kapitanie?
Już nawet nie na tej szosie, pod osłoną nocy, ale w biały dzień, na sali sądowej, w świetle telewizyjnych jupiterów?

Stanąłeś przed, tym sądem i przed naszymi oczyma jako bezpartyjny szeregowiec, bo usunięto cię z partii i zdarto oficers­kie szlify, ale przecież całym swoim zachowaniem umiałeś pokazać, że tak na śmierć, która ci przecież zaglądała w oczy, gotować się potrafi oficer-komunista.

Umiałeś pokazać, że jeśli się jest naprawdę oficerem SB, jeśli się jest naprawdę komunistą, czyjeś tam decyzje o odbieraniu legitymacji czy łamaniu nad głową pałki służbowej /bo w twoim wypadku mówienie o łamaniu szpady byłoby i anachroniczne i niestosowne/ – nie są w stanie zmienić istoty rzeczy.

I właśnie ty najlepiej ze wszystkich umiałeś nam pokazać, co to znaczy być ubekiem-komunistą. A wielu ludzi, i w Polsce i na świecie miało o tobie fałszywe wyobrażenie, które jednak umiałeś zmienić. Tyle było tych niepotrzebnych niejasności, na przykład z humanizmem socjalistycznym. Licealiści mordowali się nad nim w swoich wypracowaniach, czasem czytało się o nim w gazetach – a ciągle nie było jasne, o co właściwie chodzi. Teraz wiemy: humanizmem socjalistycznym kieruje się Służba Bezpieczeństwa, to nasze Minis­terstwo Miłości, nie zapominające o spieszczeniach nawet w naj­trudniejszej sytuacji, więc czuję się weselej, kiedy wiem, że jeśli będą mi coś przywiązywać do nóg, nie będą to w żadnym wy­padku kamienie, ale raczej kamulki.

Ale czy rzeczywiście jeszcze będzie komuś się chciało? Kiedy słuchałem twoich dramatycznych słów, odnosiłem wrażenie, że i ty w to wątpisz, że z tobą, chowanym od maleńkości na najlepszych wzorach, z tobą, nad którego kołyską wisiało zapewne zdjęcie Feliksa Edmundowicza, dumy polskiego ruchu rewolucyjnego, którego pomnika w dzień i w nocy pilnować musi kilku milicjantów, jego ręce nie przybrały naturalnego czerwonego koloru – z tobą odchodzi epoka, jakże brzemienna dla naszego samopoznania.

Tyle już było procesów, w których oskarżano komunistów o naj­cięższe zbrodnie, w których stawali oni w obliczu śmierci. Nie wiem na ile dokładnie, ale przecież musiałeś znać te historie – reportaż spod szubienicy Fučika, proces Dymitrowa czy Rosenber­gów – a teraz wreszcie twój proces ważny, wielki, historyczny i chyba ostatni przed tym wielkim procesem komunistów, który dziś trzeba umownie nazywać norymberskim, bo nie wiadomo, czy odbędzie się w Twerze, Kijowie, Nowogrodzie czy jeszcze gdzieś indziej.

Nie zauważyłeś, że ta epoka, czasy świetności takich jak ty, to już przeszłość, Myślałeś, że zdołasz powtórzyć heroiczną młodość twojego ojca, zrealizować jego sen o pale /znów szpada byłaby nie na miejscu/ – i przyszło ci za to zapłacić dwudziestopięcioletnim wyrokiem. Zawsze myślę z bólem o dinozaurach, o tym strasznym momencie, kiedy ginęły nie umiejąc się przystosować do zmieniającego się świata. Może inaczej po prostu być nie mogło, może takie są nieubłagane prawa przyrody czy historii, ale z dru­giej strony, jeśli myśleć o tych spośród nich, które chytrze kom­binowały, aby zawczasu wykształcić sobie jakieś płucotchawki, czy jak to się tam jeszcze nazywało – trudno się oprzeć pewnemu niesmakowi – przecież te chytrzejsze dinozaury popełniały rodzaj dezercji, która nie przystoi oficerowi.

Ile się tego przez ostatnie lata naoglądałeś! Próbuję to sobie odtworzyć i zrozumieć, ale trudno sytemu pojąć głodnego, związanemu od zawsze z ideami zyskującymi z dnia na dzień coraz to nowych zwolenników, wyobrazić sobie sytuację człowieka bro­niącego sprawy przegranej, skazanej na niepowodzenie, człowieka, którego chlebem codziennym jest przypatrywanie się kolejnym zdra­dom kolejnych towarzyszy, przechodzących do obozu coraz silniejszego przeciwnika. Kiedy się żyje w poczuciu własnej racji, zwłaszcza racji historycznej, nawet trudno sobie wyobrazić strach tych, którzy żyją w poczuciu, że za nimi nie stoi nic, że otacza­jący świat zagraża ich istnieniu, Twoje życie, kapitanie, wasze życie, było po prostu kosz­marem.

Kiedy słuchałem, jak twoi koledzy opowiadali przed sądem, że wszystkie swoje ważniejsze notatki muszą niemal natychmiast po sporządzeniu wrzucać do maszyny tnącej, aby nie dostały się w ręce przeciwnika, który – jak się okazało – nieskrępowanie bu­szuje po biurkach nawet w samym Ministerstwie Miłości, o czym tak przejmująco opowiadał twój dyrektor, generał Płatek, który na własnym biurku nie może trzymać ważniejszych informacji, żeby mu nie wykradli, kiedy się patrzy na te wszystkie kraty, za którymi musicie się chować, kiedy się widzi, w ile sprzętu do samoobrony trzeba wyposażyć tych biednych chłopców z ZOMO, zanim zaryzykuje się wypuszczenie ich z bezpiecznych koszar w miejsce, gdzie mogliby się zetknąć z groźnymi tubylcami – ogar­nia człowieka bezbrzeżne współczucie.

Mówiłeś o tym swoim ciężkim życiu, o służbie w świątek i piątek, zarwanych nocach, braku czasu dla żony i dzieci. I cały ten twój trud zmarnowano. Jak się musiałeś czuć, kiedy zaharowawszy się jak dziki osioł najpierw przy kompletowaniu, a później wnoszeniu na któreś tam piętro na ulicy Chłodnej tej całej amu­nicji, granatów, papierów – zobaczyłeś jak taki excusez le mot – Kiszczak jednym pociągnięciem pióra przekreśla cały twój finezyj­ny przecież plan zapuszkowania tego cholernego klechy.

A już przecież miałeś nadzieję, że się to wszystko odwróci, kiedy w grudniową noc resort brał odwet za wszystkie swoje upoko­rzenia. Ale też to ty właśnie, jako jeden z pierwszych zrozumia­łeś, że to tylko pozory, miny, że prawdziwego komunizmu z tego nie będzie. To przecież ty upominałeś się wtedy, aby przy pomocy czołgów i reszty tego całego bezsensownie pętającego się tam i sam sprzętu sprowadzić klechów na miejsce, jakie należy się im w prawdziwie komunistycznym państwie. Kiedy tego nie zrobiono, było już dla ciebie jasne że to drôle de guerre, a nie Blitzkrieg, że tak się wojen nie wygrywa.
Ileż to razy opisywano tragedię, która stała się twoim udziałem, tragedię prawdziwego mężczyzny, którego dłoń zaciska się na rękojeści broni, a rozkaz nie przychodzi, bo los uczynił twoim najwyższym wodzem chuchrowatą kukłę o ciepłych, spoconych rękach, która gorsetem i uniformem żałośnie próbuje pozorować męskość, a cofa się przed każdą godną mężczyzny decyzją. Owszem: słowa; taki mięczak potrafi dużo gadać, umie być mocny w pysku, ale jego słowa nie mają prawdziwego znaczenia – może gotować przeciwnikowi krwawą łaźnię, a gdy przychodzi co do czego, okazuje się, że to po prostu Stefek Burczymucha.

Z tego wielkiego strachu, który już niemal stanowi tej kukły istotę, bo wszystko zostało mu podporządkowane, będzie krok po kroku ustępować przed każdą groźbą, cofać się przed zapo­wiedzią strajku, pozwalać klechom hulać jak zechcą i budować co i gdzie im się zamarzy, wypuszczać na wolność połapanych przez ciebie i twoich kolegów najniebezpieczniejszych wrogów... Mówiłeś, że nie mogłeś zachować spokoju, kiedy na to patrzyłeś i trudno cię nie zrozumieć.

Chciałeś tą kukłą, tym Stefkiem Burczymuchą wstrząsnąć, zmusić go, by zachował się jak mężczyzna, dając po prostu przyk­ład – cóż, ledwie wprowadziłeś kraj na drogę, która mogłaby wieść do komunizmu, on z pełną gębą frazesów poszedł w przeciwną stronę; zdecydował się przeprowadzić ten proces, który, jakeśmy już sobie powiedzieli, jest chyba ostatnim. Widzisz, kapitanie, to zawsze takie trudne dla mężczyzny zrozumieć, że ktoś inny nim nie jest i być nie może, i nie dasz rady siłą go do tego zmusić.
Nic z tego nie będzie.

On się może tylko pocić, podglądając cię na monitorze, ale już nic się nie nauczy, a szkód, których narobił, nie da się już naprawić. Kiedy tak popiskuje, zaszywszy się w swoją mysią dziurę, nawet jeśli stara się to robić grubym głosem, jest najwyżej żałosny. Kiedy patrzy na twoją heroiczną postawę, bywa, że go na chwilę ruszy sumienie, zadzwoni do sędziego Kujawy i każe urugnąć tych cholernych korowskich adwokatów, albo każe prokuratoro­wi Pietrasińskiemu nawrzucać klechom tak, żeby się nawet księdzu Skardze dostało – ale zawsze będzie to tylko mysi pisk.

A ty zostałeś sam. Ty, ostatni komunista.
Nic już nie poradzisz, twoje dzieci komunistami nie będą. To się już w Polsce skończyło i już nikt nie ma siły w to wierzyć. Gdzie te czasy, kiedy prawdą były słowa poety, że partia to ręka milionopalca w jedną miażdżącą pięść zaciśnięta, dzisiaj potrafi ona tylko jak śmiertel­nie przerażony skorpion zwrócić swoje żądło przeciwko tobie, ostatniemu komuniście. Tak to jest, kapitanie, schodzisz ostatni. Nie został tam już żaden komunista, ot, tylko trochę szczurów, które zawczasu nie opuściły okrętu, a które jeszcze pokażą nie­jedną swoją szczurzą sztuczkę. Już zszedłeś. Żegnaj – ze swojej wyspy, na której niespodziewanie wylądowałeś, będziesz teraz pa­trzeć na klęskę ostateczną, patrzeć jak twój statek bez załogi, sternika i ładunku będzie powoli tonął, aż fale zamkną się nad nim.

Ale ty na zawsze pozostaniesz w mojej pamięci, a ja pozos­tanę twoim dłużnikiem, bo pozwoliłeś mi zobaczyć to wszystko, czego bym bez twojej pomocy pewnie nie dojrzał i za to dziękuję ci, kapitanie.

podpisane: Jan Biuletyn

Akt oskarżenia przeciw generałom Ciastoniowi i Płatkowi, którym zarzuca się zorganizowanie zabójstwa księdza Popiełuszki i kierowanie całą akcją – wpłynął do sądu. Prokuratora Witkowskiego, który chciał ten zarzut rozciągnąć na ich zwierzchników, odsunięto od sprawy.

Kiedy zabójstwo wyszło na jaw, natychmiast oświadczono, że był to „cios wymierzony w rząd gen. Jaruzelskiego”. I chociaż zdanie to wypowiedział Jerzy Urban w jak najgorszych intencjach, ostatecznie okazało się ono prawdziwe. Zachodzi więc pytanie: w kogo czy co wymierzony był w dzisiejszej Polsce cios przygotowywany przez prok. Witkowskiego, a udaremniony przez nieznanych sprawców?

Zwierzchnicy gen. Ciastonia, szefa SB i wiceministra spraw wewnętrznych, mają to do siebie, że są policzalni, i to na palcach jednej ręki. I mają również to do siebie, że należą do kręgu architektów Okrągłego Stołu. I oto okazuje się, że decyzja zakreślająca krąg odpowiedzialnych za zabójstwo ks. Popiełuszki jest i dzisiaj decyzją polityczną. W 1985 roku postanowiono poprzestać na oskarżeniu płk. Pietruszki, dziś podniesiono poprzeczkę o dwa oczka: oskarżono jego szefa i szefa jego szefa.

Nie uległa jednak zmianie zasadnicza koncepcja oskarżenia: chodzi o czarne owce, pojedyncze zdemoralizowane jednostki, hańbiące dobre imię Resortu, oczywiście w głębokiej konspiracji przed jego zdrowym kolektywem. Nie mam najmniejszych powodów, by kwestionować oskarżenia wysuwane wobec generałów Płatka i Ciastonia; wydaje mi się mało prawdopodobne, aby postępowanie dowodowe miało przekonać nas o ich niewinności - nie wierzę natomiast, by te dwa nazwiska mogły zamknąć listę winnych w tej sprawie.
Jedno jest oczywiste: kodeks kamy stanowi, że odpowiedzialność za przestępstwo ponosi nie tylko bezpośredni sprawca, lecz także podżegacz i pomocnik, a sąd ma im wymierzyć karę w takich samych granicach, jak sprawcy bezpośredniemu. I jeżeli podżeganie i pomocnictwo stanowią osobne, specjalnie definiowane kategorie prawa karnego, to zaiste trudno wyobrazić sobie sprawę, w której miałoby się podżegaczy sądzić, jeżeli w tej sprawie mieliby odpowiedzialności uniknąć.

Jako żywo nie mam tu zamiaru bronić Grzegorza Piotrowskiego, ale oddajmy sprawiedliwość i tym, którzy zbiorowym trudem i wieloletnim wysiłkiem ziarnko do ziarnka budowali piramidę kłamstwa. A kiedy kłamstwo przekroczy masę krytyczną – zaczyna zabijać. Kiedy się obiecuje socjalizmu bronić tak jak się broni niepodległości, trzeba brać pod uwagę, że ktoś z podwładnych zechce „sile antysocjalistycznej” przywiązać kamulki do nóg¹.

Ale przecież posadzenie na ławie oskarżonych szefa generała Ciastonia, a nawet szefa tego szefa – również sprawy nie wyczerpuje, bo krąg podżegaczy i pomocników jest nieporównanie szerszy; gdyby ograniczać się do kręgów oficerskich, to nie sposób zapomnieć o wkładzie pułkownika Przymanowskiego, który z sejmowej trybuny porównywał okrucieństwo działaczy „Solidarności” do Tamerlana, który na ich tle okazywał się człowiekiem gołębiego serca. A przecież poza wyższymi oficerami brały w tym wszystkim udział tysiące drobniejszych wykonawców, o których także byłoby niesprawiedliwie zapominać.

Sprawiedliwość, nie zemsta – zatytułował swoje pamiętniki Szymon Wiesenthal, niestrudzony tropiciel zbrodniarzy nazistowskich, wyszukujący ich nawet w najbardziej niedostępnych zakątkach Ameryki Południowej, gdzie bezskutecznie próbują się przed nim chować pod przybranymi nazwiskami. I chyba tej Ameryki Południowej najbardziej wypada Wiesenthalowi zazdrościć, tego, że aż tak daleko muszą przed nim uciekać. Z całej Europy Wschodniej nikomu – poza Honeckerem – nawet się nie chciało uciekać. Oni najwyraźniej wierzą, że nic im nie grozi, że sprawiedliwości nie trzeba się obawiać.

I w tym momencie ja się zaczynam bać. Bo straszno by było myśleć, że wszystko, co się tu stało, miałoby zasadę panowania niesprawiedliwości pozostawić nietkniętą. Więc jest dla mnie owym światełkiem w tunelu informacja, że generała Ciastonia bronić będzie mecenas Siła-Nowicki, bo tak się jakoś porobiło, że obrona Ciastonia to jednocześnie obrona sprawiedliwości. Rany boskie!

Toruński proces zabójców ks. Popiełuszki był wydarzeniem niebywałym, a miał i tę niezwykłą cechę, że byliśmy wszyscy porażeni prawdą, która została tam ujawniona, będąc jednocześnie przekonanymi, że była to wielka manipulacja, mająca na celu raczej ukrycie prawdy niż jej wyjawienie. W pewien sposób był więc proces toruński kwintesencją komunizmu, wyśmienitym przykładem na to, że może istnieć coś takiego jak p r a w d a częściowo nieprawdziwa.

Do niebywałych kłamstw podczas politycznych procesów przed komunistycznymi sądami wszyscy byli od dawna przyzwyczajeni i w gruncie rzeczy nie było żadnego dobrego powodu, aby czego innego niż kłamstwa oczekiwać, tym większe więc wrażenie robiły zeznania Grzegorza Piotrowskiego i jego podwładnych dotyczące okoliczności zamordowania Księdza. Trudno było oprzeć się wrażeniu, że podawane przez nich potworne szczegóły są prawdziwe.

Dowiedzieliśmy się tej prawdy w sposób szokująco nieoczekiwany, ale że była to – jako się rzekło – prawda częściowo nieprawdziwa, nabraliśmy wielkiej ochoty, aby się dowiedzieć, jak to było naprawdę. Pisałem wówczas w „Kulturze Niezależnej” (nr 7/1985), że proces toruński to proces „ważny, wielki, historyczny i chyba ostatni przed tym wielkim procesem komunistów, który dziś trzeba umownie nazywać norymberskim, bo nie wiadomo, czy odbędzie się w Twerze, Kijowie, Nowogrodzie czy jeszcze gdzie indziej”.

Jak widać, jednocześnie przewidywałem trafnie i nietrafnie, bo chociaż komunizm się zawalił, jednak żadnego procesu norymberskiego nie było ani nie będzie. Trudno o tym wszystkim nie myśl podczas procesu przełożonych kapitana Piotrowskiego, generałów Ciastonia i Płatka. I trudno oprzeć się przykremu wrażeniu, że chociaż bardzo chcielibyśmy się prawdy dowiedzieć – nie bardzo można się tego spodziewać. Do wyroku jeszcze i tak mnóstwo czasu, więc któraś z licznych instytucji badających opinię publiczną mogłaby policzyć, jakiż to procent obywateli spodziewa się, że sprawa zabójstwa ks. Popiełuszki zostanie przekonywająco wyjaśniona.

Przecież na terenie całego naszego byłego obozu archiwa Organów zostały przejęte przez siły demokratyczne, albo zgoła chrześcijańsko-narodowe, a mimo to nie dowiedzieliśmy się literalnie nic nowego nawet o tych śladach zamachu na papieża, które wiodły do Bułgarii czy wprost do KGB. Siedzi Ali Agça i tyle – zleceniodawców pewnie nadal mimo wszystko tropić niewygodnie.

Tak się jakoś przypadkowo złożyło, że długo odkładany proces Ciastonia i Płatka ruszył z miejsca w tym dramatycznym momencie, kiedy stoimy wobec sprawy teczek. Otóż generał Płatek kierował, jak wiadomo, IV Departamentem MSW, zajmującym się kościołem. Wiadomo również, że we wszystkich krajach naszego byłego obozu, gdzie tajnych współpracowników policji politycznej ujawniano – wcale pokaźne ich ilości znajdowano wśród kleru bądź aktywistów laikatu.

Może być przedmiotem dyskusji, czy minister Macierewicz wiedział, kto jest naprawdę agentem, nie sposób natomiast wątpić, że generał Płatek zna szczegółowo nazwiska swoich tajnych współpracowników. Jeżeli ich ciągle na sali sądowej nie wymienia, to chyba przecież nie przez delikatność uczuć. Jakie są powody milczenia obydwu generałów, oczywiście nie wiem, tak jak nie wiem również, czy są oni winni przedstawionych im zarzutów, jakikolwiek bowiem jest wysoce prawdopodobne, że w przygotowaniu i wykonaniu zbrodni brali udział, jest również jednocześnie możliwe w stosunku do każdego z nich, że z tej akurat sprawy z jakichś względów został wyłączony. Co oczywiście nie oznacza, że nie miałby nic ciekawego do powiedzenia.

Co do mnie, nie bardzo się spodziewam, abyśmy się o tych ciekawych rzeczach dowiedzieli, i to poniekąd tym bardziej, im więcej panowie generałowie mają ciekawego do powiedzenia, prawda bowiem ma to do siebie, że wprawdzie jedynie ona jest ciekawa, jak słusznie zauważył Jerzy Malewski¹ przecież jednak w mało czyim leży interesie – więc jedyna szansa, że zdarzy się coś podobnego jak na procesie toruńskim i zobaczymy więcej, niż nam chciano pokazać.
3 lipca 1992

1. J. Malewski [Włodzimierz Bolecki], Jedynie prawda jest ciekawa, Warszawa 1987 (przyp. wyd.przedruk: Jan Walc, "Ja tu tylko sprzątam", W-wa, 1995).

Grzegorz Piotrowski – to nazwisko umieszczone na okładce książki wydaje się stanowić gwarancję wydawniczego sukcesu w dzisiejszych trudnych czasach. I jakby tego było mało, książce Tadeusza Fredry-Bonieckiego Zwycięstwo księdza Jerzego przydarzyło się coś, co jest reklamą optymalną: maszynopis zatrzymany został przez prokuraturę wśród błysku fleszów i szmeru telewizyjnych kamer. Trudno w tej sytuacji, nawet będąc sceptykiem, nie spodziewać się, że oto ujawnione zostaną jakieś dramatyczne tajemnice, że nareszcie dowiemy się, jak było naprawdę.
Muszę Państwa rozczarować: żadne tajemnice nie zostają ujawnione, a książka napisana została w zupełnie innej sprawie – chodzi w niej o to, że Grzegorz Piotrowski albo już się nawrócił, albo uczyni to lada chwila – przynajmniej w opinii Fredry-Bonieckiego. To oczywiście bardzo interesujące, tyle że nie tyczy faktów, a raczej niesprawdzalnych opinii; kiedy wiadomość o nawróceniu odnosi się do kogoś, kto zawodowo zajmował się dezinformacją – jest niesprawdzalna do kwadratu.

Pewne i sprawdzalne jest natomiast to, że Fredro-Boniecki pisząc swoją książkę nie dążył ani do gromadzenia, ani do sprawdzania informacji
O faktach istotnych dla sprawy. Na przykład w „Uzupełnieniu”, już na ostatniej stronie książki pisze, że gdy sprawa nabrała rozgłosu łatem tego roku, po owej interwencji prokuratury, wiele osób przekazało mu różne informacje. Np. od mecenasa Grabińskiego dowiedział się, iż ojciec Grzegorza Piotrowskiego był funkcjonariuszem UB. Cieszę się, że Fredro-Boniecki już o tym wie, choć minęło ledwie 5 łat od czasu, kiedy można było czytać o tym w gazetach; sam pisałem o tym w „Kulturze Niezależnej” i w „Spieglu”, a chyba i w „Tygodniku Mazowsze”, chociaż nie jestem pewien, bo te numery gdzieś mi się zapodziały, i może akurat o tym pisał tam kto inny.

Przykładów podawać można znacznie więcej, poprzestanę na tym elementarnym, bo uważam go za wystarczający: Jeśli autorowi rozmów z Grzegorzem Piotrowskim nie chce się ustalić personaliów interlokutora w tym choćby zakresie, w jakim pisano o nich w gazetach, to znaczy, że fakty go po prostu nie interesują.

Trudno zresztą powiedzieć, aby w książce tej – jak obiecuje podtytuł – toczyły się rozmowy z Grzegorzem Piotrowskim, zawiera ona bowiem raczej monologi tego ostatniego, w dodatku nie przerywane pytaniami w tych miejscach, gdzie pytania wprost narzucają się same, co zresztą w równej mierze dotyczy sfery faktów i sfery psychologii. Doskonale rozumiem, że na wiele pytań odpowiedzi uzyskać nie było można, poczynając od tego, że Piotrowski ma swoje powody, aby nie chcieć powiedzieć ani Fredrze-Bonieckiemu, ani nikomu innemu, kto właściwie kazał mu zamordować ks. Popiełuszkę. Ale nie rozumiem, jak można rozmawiać z Piotrowskim i nie próbować się tego dowiedzieć.
Sam Piotrowski – przynajmniej taki, jakiego miliony ludzi słuchały przez radio i oglądały w telewizji – to postać bardzo dziwna. Czy był – ostatnim Nie jestem również w stanie powiedzieć, kto zamordował ks. Niedzielaka i ks. Suchowolca, wiem jednak, że w obu tych sprawach podawano do publicznej wiadomości informacje fałszywe, a sposób prowadzenia śledztwa wskazywał raczej na chęć zatuszowania niż wyjaśnienia tych spraw.
Kardynalną zasadą prawa karnego jest domniemanie niewinności, o niczyjej winie bez dowodów mówić nie wolno, i nikt nie jest i nie może być prawnie zobowiązany, aby swojej niewinności dowodzić. Wiadomo jednak doskonale, że rutynowym działaniem śledczym jest sprawdzanie alibi osób, na które z tych czy innych powodów pada podejrzenie – w przypadku śmierci obu księży podejrzenie, i to poważnie uzasadnione podejrzenie, pada na kolegów kapitana Piotrowskiego.

W Polsce, na skutek wielu wieków tradycji chrześcijaństwa, nawet bandyci księży nie zabijają. Tak po prostu jest. Jeżeli zaś w odstępie zaledwie tygodnia giną po kolei dwaj kapłani, i jeżeli obaj znajdują się na specjalnej liście sporządzonej przez Urząd do Spraw Wyznań, a zawierającej nazwiska księży związanych z „Solidarnością”, nieprawomyślnych, kłopotliwych, liście przeznaczonej do negocjacji z episkopatem, mających na celu ich wyciszenie, liście, na której kiedyś tak poczesne miejsce zajmował ks. Jerzy Popiełuszko – to mamy do czynienia z sytuacją, kiedy nie tylko obowiązkiem resortu spraw wewnętrznych, ale jego własnym elementarnym interesem jest przekonanie społeczeństwa, że koledzy kapitana Piotrowskiego nie mieli nic wspólnego – jeżeli rzeczywiście nie mieli – ze śmiercią obu księży.

Przemilczenia, półprawdy bądź po prostu kłamstwa podawane do publicznej wiadomości skłaniają do interpretacji bardzo pesymistycznej: każą się obawiać, iż resort Spraw Wewnętrznych uważa, że nie stać go na powtórzenie procesu toruńskiego. Jest to rozumowanie o tyle prawdziwe, że gdyby dzisiaj trzeba było podobny proces odbyć – i to podczas obrad Okrągłego Stołu – nie dałoby się poprzestać na czterech oskarżonych, a pomysłodawca i przewodniczący strony rządowej w tych obradach, gen. Czesław Kiszczak, nie miałby praktycznie żadnych szans na zachowanie wiarygodności.
Jeżeli sprawcami śmierci ks. Niedzielaka i ks. Suchowolca są koledzy kapitana Piotrowskiego – to doskonale zdają sobie sprawę z tych uwarunkowań i na nich właśnie mogą budować swoje poczucie bezkarności. jeżeliby tak było, to gorzej już by być chyba nie mogło.
Przy Okrągłym Stole polskie społeczeństwo po dziesięcioleciach zniewolenia stara się sformułować swój program minimum: negocjatorzy strony społecznej mają za zadanie przedstawić władzy granice, poza które wybijające się na niezależność polskie społeczeństwo nie jest się gotowe cofnąć w najrozmaitszych dziedzinach życia może – prawdziwym komunistą, chcącym komunizm ratować nie tylko przed ks. Popiełuszką, ale i przed Wojciechem Jaruzelskim, który stał się, niezależnie od tego, co kto o tym sądzi, grabarzem komunizmu w Polsce? Tak się przedstawiał na procesie. W monologach, które zapisuje Fredro-Boniecki, nie pada słowo komunizm, nie ma mowy o przynależności Piotrowskiego do partii, wspomina się natomiast, że chodził w szkole na religię, był u pierwszej komunii, a potem brał ślub kościelny. Może to prawda, a może nieprawda – Fredro-Boniecki i tu nie zadaje pytań ani też nie próbuje weryfikować tych rewelacji w żaden inny sposób.

A przecież wydaje się to dosyć interesujące, szczególnie w kontekście owego nawracania się Piotrowskiego. Oto bowiem z więzienia na Rakowieckiej wysyła Piotrowski z pośrednictwem red. Fredry-Bonieckiego list do rodziców ks. Popiełuszki i pisze m. in. tak:

„Ufam, że wiara pomaga Państwu zatamować tok cierpienia z tak głębokiej rany duszy.
Moja rana, brudna, efekt samookaleczenia, byłaby niegodna wspomnienia, gdyby nie przekonanie, że zbliżam się do pełnego zrozumienia istoty duszpasterstwa księdza Jerzego, czuję więcej.
Zaś On, w szerokim rozumieniu znaczenia tej personifikacji, tę ranę odkaża. Może kiedyś przyjdzie czas, że będzie ją można opatrzyć. Towarzyszy mi codziennie i zapewne będzie w moim sercu do końca, przez być może tysiące dni i wieczorów.
Budzi, pozwała otworzyć oczy, po koszmarach nocy rozjaśnić umysł” (str. 111).

Strasznie mi przykro, ale najbardziej elementarne wrażenie, jakie robi na mnie cytowana wypowiedź Piotrowskiego, bardzo jest podobne do tego, którego doświadczałem, słuchając podczas toruńskiego procesu jego peanów na cześć komunizmu – otóż przede wszystkim to jest kicz. Co oczy wiście nie wyklucza, że to prawda. Nie wiem. Może Piotrowski był wierzącym komunistą, może dzisiaj jest równie wierzącym katolikiem. Może łgał wtedy i łże teraz – wtedy bowiem dogodniej mu było wierzyć w komunizm, gdy dzisiaj lepiej w ks. Popiełuszkę. A może jest jeszcze inaczej, może Piotrowski jest tym idealnym rodzajem funkcjonariusza, który na każdym etapie naprawdę szczerze wierzy w to, w co aktualnie wierzyć należy? Bardzo mnie to ciekawi, ale w książce Fredry nie znajduję najskromniejszej choćby próby poszukiwania odpowiedzi na to frapujące pytanie.
Przede wszystkim panuje w niej nieopisany wprost bałagan. Wątki rwą się i krzyżują jak w najambitniejszej nowoczesnej prozie i nie sposób się domyślić, jakie są właściwie tego przyczyny. Trudno o to winić Piotrowskiego, bowiem niezależnie od tego, czy sądzimy, że łże i kręci, czy też przeciwnie, że głęboko przeżywa swój czyn – otóż w obu tych wypadkach nie tylko jego poszczególne wypowiedzi, ale i cały sposób myślenia musi być poważnie pogmatwany. Ale dla jego rozmówcy takich usprawiedliwień nie ma.

A już na pierwszej stronie oświadcza nam Fredro-Boniecki, że we wstępnej rozmowie Piotrowski spytał go, czy byłby skłonny przyjąć założenie, że zabójca ks. Popiełuszki jest człowiekiem. Autor rozmów z Piotrowskim odpowiedział: „Takie założenie narzuca mi moja wiara, chrześcijaństwo” (str.7).
Bardzo przepraszam, ale ta dostojewszczyzna dla ubogich to zwyczajna brednia. Grzegorz Piotrowski po prostu jest człowiekiem i nie pozostaje to w żadnym związku z wierzeniami religijnymi red. Fredry-Bonieckiego. Więcej: Piotrowski będzie nadal człowiekiem, nawet gdyby dziwnym zrządzeniem losu jego rozmówca pewnego dnia stał się szyitą czy zgoła ateuszem.

To są zresztą prywatne sprawy red. Fredry-Bonieckiego. Jest natomiast sprawą publiczną, że nie chce on – i to od pierwszej do ostatniej strony – pamiętać o założeniach, jakie narzuca mu jego profesja – dziennikarstwo. Grzegorz Piotrowski momentami bredzi – opowiada na przykład o jakiejś akcji, nieudanej zresztą, która miała na celu wykradzenie od ks. Bardeckiego w Krakowie jakichś dokumentów, którymi miano by szantażować papieża. Nie będę się tutaj wypowiadać, jakie „założenia” wobec tezy o istnieniu dokumentów, przy pomocy których można szantażować papieża, narzuca red. Fredrze-Bonieckiemu , jego wiara”. Powiem natomiast wprost: etyka dziennikarska nie pozwała na formułowanie tego rodzaju pomówień, nawet Jeśli autor opatruje je zastrzeżeniem, że „trudno zgadnąć”, co pośród przechowywanych przez ks. Bardeckiego dokumentów mogło mieć „kompromitujący” charakter (str. 51).

Mam jednak wrażenie, że nie jest to problem etyczny. Obawiam się, że jest znacznie gorzej, że mianowicie Fredro-Boniecki sam nie zauważył, co napisał. A głupota – wedle sw. Augustyna – to grzech przeciw Duchowi świętemu. Piotrowski ma oczywiście prawo bredzić sobie do woli, w jego głowie może się znaleźć miejsce nawet dla pomysłu szantażowania Jana Pawła II, tyle że na takim tłe jego insynuacje np. w stosunku do generała Kiszczaka odznaczają się niestety akurat taką samą wiarygodnością, co podkreślam jako żywo nie w celu wybielania generała.
Piotrowski sam sobie wielokrotnie zaprzecza; tak też jest i w tej historii z papieżem, którą określa na końcu jako „paranoiczny pomysł” (str. 54), nie odwołując jednak twierdzenia, że miał dokumenty wykraść, a więc twierdząc nadał, że istniały. Zapewne można z tego wszystkiego wyciągnąć jakąś sensowną hipotezę, np. że chodziło o zdobycie materiałów przydatnych do skonstruowania jakiejś fałszywki – ale to pozostawione zostaje domyślności czytelnika. I trudno się przy tym oprzeć wrażeniu, że Piotrowski opowiada całą tę historię dlatego, że na sam dźwięk słowa „papież” jego rozmówca zastyga w podziwie i grozie pozwalając się epatować na całego.

Autorowi Zwycięstwa księdza Jerzego nie chciało się nawet uważnie słuchać tego wszystkiego, co Piotrowski ma do powiedzenia i dlatego na tę bzdurę dotyczącą papieża nie zareagował – trudno nie odnieść wrażenia, że cała jego praca miała cel nie poznawczy, a hagiograficzny, że dzisiejsze wynurzenia wczorajszego zabójcy miałyby być dowodem w procesie beatyfikacyjnym ks. Jerzego Popiełuszki. Jeśli tak, to to doprawdy okropne. Czy to, co się stało, nie wystarczy? Czy świętości można dowodzić pokrętnymi bredniami?

Tadeusz Fredro-Boniecki przystępując do pisania swojej hagiograficznej w zamyśle książki nie zauważył najwyraźniej, że przyjęte przez niego założenia stwarzają sytuację, w której jego interes staje się tożsamy z interesem Piotrowskiego: im bardziej się zbrodniarz nawróci, tym lepiej i dla hagiografa, i dla oczekującego na ułaskawienie zbrodniarza. Trudno taką sytuację uznać za czystą.

Ksiądz Popiełuszko zwyciężył w walce z czerwonym smokiem. I zwyciężyli ci wszyscy, którzy z nim walczyli. ale nie było to zwycięstwo radosne ani świąteczne – chociaż minęło już tyle czasu, dalej jesteśmy ubabrani, jak po zwycięskiej nawet bitwie, więc księdzu Popiełuszce też się dostało.
Tą książką.
Tadeusz Fredro-Boniecki, Zwycięstwo księdza Jerzego. Rozmowy z Grzegorzem Piotrowskim. Warszawa 1990, str. 232.